३३८ श्रीमत्सायणाचार्यविरचितभाष्यसमेतम् - [ २द्वितीयकाण्डे-हविर्धर्मः ।
तं दोग्धीति धर्मधुक् । सा चारण्ये तृणमलब्ध्वा निष्पीडितरसस्य सोमस्य यदृजीषं तद्भक्षणेनाजीवत् । तदा कृपालवोऽङ्गिरसः परस्परमिदमब्रु- वन् । ये वयमस्या गोर्भक्षणाय तृणविशेषानपि नोत्पादयामस्तादृशा अस- मर्था वयं कस्मै खलु प्रयोजनाय सत्रमनुतिष्ठामः । ऋद्धिकामैर्हि सत्रमनुष्ठे- यम् । गोग्रासमपि संपादयितुमशक्तानामस्माकं का नामान्या समृद्धिर्भविष्य- तीति । ततः कारीर्याद्यनुष्ठानेन तैर्दृष्टौ संपादितायां यावन्तो जलविन्दवस्ता- वत्य ओषधय उत्पन्नाः ।
अथाग्निहोत्रमशंसाप्रसङ्गेन पितृभ्यो लेपमार्जनं विधत्ते - 1 ता जाताः पितरो विषेण लिम्पन ( १ ) । तासां जग्ध्वा रुप्यन्त्यैव । ऽब्रुवन् । क इद- मित्थम॑क॒रति॑ । व॒यं शा॑ग॒धेय॑मि॒च्छमा॑ना॒ । इतिं पितरोऽब्रुवन् । किं व आगधेयमिति । अग्निहोत्र ए॒व नोऽप्यस्त्वित्य॑ब्रुवन् । तेभ्य॑ ए॒तद्वा॑ग॒धेयं प्राय॑च्छन् । यदु॒त्वा निमार्ष्टि । 1 ततो वै त ओष॑धीरस्वद्यन् इति । " या उत्पन्ना ओषधयस्ता एताः पितृभिर्विशेषेण लेपिताः । तासां मध्ये कियदपि तृणं भक्षयित्वा विषदोषेण पीडां प्रामुवती सत्रमागात् । तां दृष्ट्वा तेऽङ्गिरसः को नामेत्थं कृतवानिति विचारितवन्तः । तदानीं भागार्थिनो वय- मिति पितृभिरुक्ते सति तदिच्छानुसारेणाप्यग्निहोत्र एव तेषां भागं दत्तवन्तः । तेन लेपमार्जनेन भागेन तुष्टाः पितरो विषमपनीय ता ओषधीः स्वादूकृत- वन्तः । यदेतद्धोमानन्तरभावि लेपमार्जनं तत्सूत्रकारेण स्पष्टमुक्तम् - "प्राचीनावीति स्वधा पितृभ्यः पितृञ्जिन्वेति दक्षिणेन वेदिं भूम्यां लें निमृज्य" इति । तदेतद्विषापनयनवेदनं प्रशंसति य ए॒वं वेद॑ ( २ ) । स्वद॑न्तेऽस्मा॒ ओष॑धयः, इति ।
। " · प्रपा ० १ अनु० १] कृष्णयजुर्वेदीयं तैत्तिरीय ब्राह्मणम् । अथैतद्धेनुप्रसङ्गाद्बुद्धिस्थं वत्सविषयं कंचिद्धर्मं सूचयति — ते व॒त्समुपार्वासृजन् । इदं नो हव्यं प्रदप- येतिं । सोऽब्रवीद्दरं वृणै । दर्श मा रात्रींजतं न दोहन् । आसंगवं मात्रा सह चैराणीति । तस्मा॑द्दत्सं जातं दश रात्रीर्न दुहन्ति । आसंगवं मात्रा सह चरति । वारे वृत ह्य॑स्य । तस्मा॑द्दत्सः ससृष्टधयः रुद्रो घातुकः । अति हि संधां धर्यति ( ३ ), इति । अलिम्पन्वेद घातुक एकं च ॥ 1
इति कृष्णयजुर्वेदीयतैत्तिरीय ब्राह्मणे द्वितीयकाण्डे प्रथमप्र- पाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥ ३३९ हे वत्स नोऽस्मदर्थं स्तनपानपूर्वकं गां दोहयित्वा प्रवयर्थमिदं हव्यं प्रदाप येत्येवं वदन्तस्तेऽङ्गिरसो वत्सं पाशात्प्रमुच्य गोसमीपे प्रेरितवन्तः । स च वत्सो वरं वृतवान् । जातं मां दृष्ट्वा दशरात्रीर्भवन्तो गां न दुहन्तु प्रतिदिनं दोहादूर्ध्वं संगवकालपर्यन्तं मात्रा सह संचराणीति । यस्मादयं वत्सेन वरो वृतस्तस्माच्छु- तिस्मृत्यभिज्ञाः शिष्टा दशसु रात्रीपु गां न दुहन्ति । वत्सं संगवपर्यन्तं मात्रा सह मुञ्चन्ति । यस्मात्संगवपर्यन्तमेव वत्सेन वरो वृतस्तस्मात्संगवादृर्ध्वमग्निहोत्र्या धेन्वा सह संसृष्टः स्तनं पिवति यो वत्सस्तं वत्सं रुद्रः क्रूरोऽग्निर्हन्ति । अयं हि वत्सः संघां संगवपर्यन्तमित्येतादृशीं स्वकीयभाषामतिलङ्घ्य स्तनं पिवति तस्माद्रेण तस्य हननं युक्तम् । न ह्युत्तरकाले स्तने पीते सति रात्रावनि- होत्रार्थं हविः संभवति । अत्रैतद्धर्मत्रयमवगम्यते, दशसु रात्रिपु क्षीरं न ग्राह्यं प्रतिदिनमासंगवं मात्रा सह वत्सो मोचनीयः पचान्मातुः सकाशाद- पाकर्तव्य इति || इति श्रीमत्सायणाचार्यविरचिते माधवीये वेदार्थप्रकाशे कृष्णयजुर्वेदीय तैत्तिरीय- ब्राह्मणे द्वितीयकाण्डे प्रथमप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥
श्रीमत्सायणाचार्यविरचितभाष्यसमेतम् — [२ द्वितीयकाण्डे-अथ प्रथमे द्वितीयोऽनुवाकः ।
प्रथमेऽनुवाकेऽग्निहोत्रस्योपोद्घात उक्तः । द्वितीयेऽग्निहोत्रं निरूप्यते । तत्राऽऽदौ तावत्स्वाहाकारमन्त्रस्योत्पत्ति वक्कुमाख्यायिकामाह -
६०२ श्रीमत्सायणाचार्यविरचितभाष्यसमेतम् – [२ द्वितीयकाण्डे गोर्दुग्धेन परिषिच्य " इति । श्यामाकसत्तूंस्त्रेधा विभज्य तृतीयांशं सुराया- मुपरि विकीर्य तदुपरि दुग्धपरिषेचनार्थोऽयं मन्त्रः । तत्पाठस्तु -
-- यदुक्तं सूत्रकारेण - " आज्यमुत्पूय पय उत्पुनाति प्राङ्सोमो अतिद्रुत इति सोमवामिनः, प्रत्यङ्सोमो अतिद्रुत इति सोमातिपवितस्य " इति । तत्र सोमवामिनो मन्त्रमाह -